Reproducimos esta entrevista publicada en https://ezkeriraultzailea.net/. Más abajo podréis leer la versión en castellano.

----------------------------------------

“Lemoiz: herriaren indarrak zentral nuklear bat geldiarazi zuen aldia”

Aurten, 2025, 50 urte bete dira Euskal Herrian nuklearren aurkako mugimendua sortu zenetik. XX. mendeko 70ko hamarkadaren erdialdean indar itzela hartu zuen mugimenduak, ehun milaka pertsonek kaleak bete zituzten jarraian etorri ziren UCD eta PSOEren gobernuak estutasunean jarriz. Gobernu hauek Euskal Herria nuklearizatzeko plan basati bat aurrera eraman nahi zuten. Lemoizko, Bizkaian, zentralaren aurkako borroka mundu mailako adibide bat bihurtu zen borroka ekologista eta anti nuklearren artean. Azkenik 1984an atzera bota zen Lemoizko zentrala martxan jartzeko prozesua, mugimenduan garaipen handi bat suposatu zuena. Horretaz guztiaz hitz egin dugu Jexus Arancegi, Ezker Iraultzaileko militantea eta nuklearren aurkako mugimenduko lehen lerroko partaidearekin.

Euskal Herria Sozialista: Nola eta noiz hasi zinen Lemoizko zentral nuklearraren aurkako protestetan parte hartzen?

Jexus Arancegi: Euskal Herrian kontzientzia ekologikoa eta soziala frankismoaren azken urteetan piztu zen indarrez. 70ko hamarkadaren hasieran, jakin genuen Iberduero (orain Iberdrola) eta Estatu Espainiarrak Hego Euskal Herrian lau zentral nuklear eraiki nahi zituela: bat Lemoizen (Bizkaia), beste bat Ispasterren (6 erreaktoreko proiektu izugarriarekin), eta beste bi Deban eta Tuteran. Guztira, 12 erreaktore nahi zituzten eraiki, bakoitzak 1.000 megavatioko potentzia izanik. Hori izan zen abiagunea.

Librería"
1974an hasi ziren Lemoizko eraikuntza-lanak, eta laster borrokaren epizentro bilakatu zen. Unibertsitateetako taldeak zentralaren arriskuei buruz mintzatzen hasi ziren, eta nire lagunak eta ni talde juridiko eta teknikoekin antolatzen hasi ginen.

1974an hasi ziren Lemoizko eraikuntza-lanak, eta laster borrokaren epizentro bilakatu zen. Unibertsitateetako taldeak zentralaren arriskuei buruz mintzatzen hasi ziren, eta nire lagunak eta ni talde juridiko eta teknikoekin antolatzen hasi ginen. Herriari informazioa ematen hasi ginen: arriskuak, eragin ekologiko eta soziala, eta atzean zeuden botere kapitalistaren egiturak. Ez zen kontu teknikoa bakarrik, herriaren autodeterminazioaren aurkako eraso zuzena baizik.

1979an Estatu Batuetan Three Mile Islanden istripua gertatu zen, baina ordurako bagenekien zer zegoen jokoan. Europa osoan zehar protesta antinuklearrek gora egiten zuten, 68ko Maiatzeko grinak bizirik zirauen, eta Euskal Herrian askatasunaren eta autodeterminazioaren aldeko borroka pil-pilean zegoen.

EHS: Zer giro sozial eta politiko bizi zen garai hartan, eta nolakoa zen herriaren jarrera zentralaren aurrean?

Jexus: 70ko hamarkadaren bigarren erdia eta 80ko hamarkadaren hasiera borroka garaia izan zen Euskal Herrian. Langile mugimendua indartuta zegoen: greba orokorrak, mobilizazio sektorialak, hitzarmen kolektiboen aldeko borrokak... Inflazioa oso handia zen, eta lan-prekarietatea orokorra. Nire kasuan, 14 urterekin hasi nintzen lanean. 1977an 55 ordu egiten nituen astean eta 173 euro kobratzen zituen (egungo balioan). Familia ugaria ginen, anai-arreba guztiok lan egiten genuen eta irabazten genuen guztia etxean ematen genuen, eta amak paga txiki bat ematen zigun.

Herrian amorrua zegoen, baina itxaropena eta konfiantza ere bai gauzak alda zitezkeela. Ez ginen gure gurasoen belaunaldia, beldurra galdu genuen, eta horrek borrokarako prest egotea eragin zuen. Eliza bera ere — bere sektore aurrerakoiena, Askapenaren Teologiari lotua — herri askotako borrokaren alde agertu zen. Elizetan entzierroak egiten ziren, udaletxeetan kanpaldiak, eta igandero manifestazioak egiten ziren batzarrekin.

Herri-mugimendua horizontalki egituratu zen, behetik, alderdi politikoen menpe egon gabe. Herri bakoitzean nuklearren aurkako batzordeak sortu ziren, eta leloa argia zen: "Nuklearra ez, eskerrik asko". Erresistentzia hori izan zen zentralaren aurkako benetako harresia.

Librería"
Herri-mugimendua horizontalki egituratu zen, behetik, alderdi politikoen menpe egon gabe. Herri bakoitzean nuklearren aurkako batzordeak sortu ziren, eta leloa argia zen: "Nuklearra ez, eskerrik asko". Erresistentzia hori izan zen zentralaren aurkako benetako harresia.

EHS: Zein ekintzatan parte hartu zenuen zuk, eta bereziki zein oroitzapen duzu gogoan?

Jexus: Koadrilan antolatzen ginen, eta elizan elkartzen ginen Oinarrizko Komunitateen parte bezala. Batzar irekietan parte hartzen genuen, eta erabakiak denon artean hartzen genituen. Politika egiteko modu berri bat zen: horizontala, parte-hartzailea eta gardena.

Bereziki gogoan dudana 1977ko uztailaren 14an izan zen: 200.000 pertsona manifestatu ginen Lemoizen aurka Bilbon. Lehen aldiz, herri-mugimenduak erakutsi zuen zentral nuklear bat geldi zitekeela. Guardia Zibilaren presentzia izugarria zen; zentralaren inguruan arma kopuru itzela zegoen, eta hortik igarotzea sarraskia izango zen. Hala ere, ez genuen atzerapausorik eman.

EHS: Bertan egon zen ETAren jarduna eta biolentzia . Nola bizi izan zenuen egoera hori mugimenduaren barruan?

Jexus: Ezin da ukatu: sabotaia armatu asko egon ziren. ETAk hainbat bonba ipini zituen zentralaren instalazioetan, eta 1981ean José María Ryan, Lemoizko ingeniari burua, bahitu eta hil zuten. ETAk obrak geldiaraztea eskatzen zuen bera askatzeko. Gobernuak ezeztz esan zuen.

Garai hartan, ETAk herri-babes handia zuen, eta sabotaiak borroka estrategiaren parte gisa ulertzen ziren, Estatu Espainiarrak ez zuen nahi erreferenduma deitu, eta gu, makina bat pertsona, kalean geuden. Presio guztiak gutxi ziren.

Egia da herri-mugimenduak ekintza zuzena eta biolentziarik gabea defendatzen zuela. Baina Lemoizko borroka ezin da ulertu, ezta Euskal Herriko egoera orokorra 70 eta 80 hamarkadetan, ETAren jarduna kontuan izan gabe. Hori da memoria historikoa: ez justifikatzea, baizik eta testuingurua ulertzea.

EHS: Zer deritzozu, egun, borroka haren oihartzunari buruz? Uste duzu ondorengo belaunaldiek ondo ezagutzen dutela?

Jexus: Egia esan, Lemoizeko garaipena isildua izan da. Ez da agertzen eskola-liburuetan, dokumentaletan eta hedabideetan. Herriak zentral nuklear bat geldiaraztea lortu zuen herri borrokaren bidez — eta hori ez zaie interesatzen ez Iberduerori, ezta sistema kapitalistaren egiturei ere.

Belaunaldi berriek kontzientzia ekologiko handia dute, aldaketa klimatikoaren aurkako ikasleen mobilizazio eta greba masiboetan frogatu den bezala, baina borroka horri programa antikapitalista eman gehitu behar zaio. Gaur egun, Lemoiz bezalako proiektu bat berriro saiatuko balitz, ez dut zalantzarik gazteriak eta herriak berriro aurre egingo liokela. Zubietako zabortegiaren aurkako mugimenduarekin ikusi genuen bezala.

Librería"
Gaur egun, Lemoiz bezalako proiektu bat berriro saiatuko balitz, ez dut zalantzarik gazteriak eta herriak berriro aurre egingo liokela. Zubietako zabortegiaren aurkako mugimenduarekin ikusi genuen bezala. Lemoiz geratu genuen. Baita datorrena ere.

EHS: Zer ikasi dezake, egun, mugimendu ekologistak Lemoizko zentral nuklearraren aurkako borrokatik?

Jexus: Lemoizek erakutsi zigun antolatuta eta borrokarekin irabazi daitekela. Gaur, sistema kapitalista gure osasunaren eta ingurugiroaren aurrean dagoen mehatxu handiena da. “Energia garbia” deitzen dioten hori interes pribatuen menpe dago. Baliabideak haienak dira, kontakizunak ere.

Horregatik behar dugu memoria historikoa. Bere historia ezagutzen ez duen herri bat errepikatzera zigortua dagoelako. Lemoiz garaipen historiko bat izan zen, eta erakusten digu posible dela Estatuaren eta kapitalaren proiektuen aurka borrokatu daitekeela. Eta ez bakarrik aurre eginez: alternatibak eraikiz, bizitza erdigunean jarriz, autokudeaketaren bidea indartuz.

Lemoizen aurka borroka egin genuen, eta irabazi genuen. Hori da gure historia. Eta horixe izan behar da gure etorkizuna.

“Lemoiz geratu genuen. Baita datorrena ere”

 

---------------------------------------------

Entrevista a Jxus Arancegi, militante de Ezquer Iraultzailea. "Lemoiz: la fuerza del pueblo que frenó una central nuclear"

Este 2025 se cumplen 50 años del inicio del movimiento contra las nucleares en Euskal Herria. Durante la segunda mitad de la década de los 70 del siglo XX, el movimiento adquirió una fuerza impresionante, movilizando a cientos de miles de personas en las calles y poniendo en jaque a los sucesivos gobiernos de UCD y el PSOE. Dichos gobiernos pretendían llevar adelante un plan salvaje de nuclearización de Euskal Herria. La lucha contra la central de Lemoiz, en Bizkaia, se convirtió en un punto de referencia de la lucha ecologista y anti nuclear a nivel global. Finalmente, en 1984 se renunciaba al plan de poner en marcha los reactores en Lemoiz, lo que supuso un gran victoria del movimiento. Charlamos de todo ello con Jexus Arancegi, militante de Ezker Iraultzailea y participante en primera línea del movimiento anti nucleares.

Euskal Herria Sozialista: ¿Cómo y cuándo empezaste a participar en las protestas contra la central nuclear de Lemoiz?

Jexus: La conciencia ecológica y social en Euskal Herria empezó a despertar con fuerza en los últimos años del franquismo. A principios de los años 70, supimos que Iberduero (ahora Iberdrola) y el Estado español querían construir cuatro centrales nucleares en Hego Euskal Herria: una en Lemoiz (Bizkaia), otra en Ispaster (con un proyecto monstruoso de seis reactores), y dos más en Deba y Tudela. En total, planeaban 12 reactores, cada uno de más de 1.000 megavatios. Aquello fue el punto de partida.

En 1974 comenzaron las obras de Lemoiz, y pronto se convirtió en epicentro de la lucha. Los grupos universitarios empezaron a hablar sobre los peligros de la central, y con mi grupo de amigos comenzamos a organizarnos junto a colectivos jurídicos y técnicos. Empezamos a informar al pueblo: los riesgos, los impactos ecológicos y sociales, y las estructuras de poder capitalista que había detrás. No era sólo una cuestión técnica, sino un ataque directo contra la autodeterminación del pueblo.

El accidente de Three Mile Island en EE.UU. ocurrió en 1979, pero para entonces ya sabíamos perfectamente lo que nos jugábamos. En toda Europa se multiplicaban las protestas antinucleares, el espíritu del Mayo del 68 seguía vivo, y en Euskal Herria la lucha por la libertad y la autodeterminación estaba en plena ebullición.

EHS: ¿Qué clima social y político se vivía en aquella época, y cómo era la actitud del pueblo frente a la central?

Jexus: La segunda mitad de los 70 y principios de los 80 fue una época de lucha en Euskal Herria. El movimiento obrero estaba muy vivo: huelgas generales, movilizaciones sectoriales, luchas por convenios colectivos… La inflación era altísima y la precariedad laboral generalizada. En mi caso, empecé a trabajar con 14 años. En 1977 hacía 55 horas semanales y cobraba 173 euros (en valor actual). Éramos una familia numerosa, todos los hermanos trabajábamos y todo lo que ganábamos lo aportábamos en casa, y nuestra madre nos daba una paga pequeña.

En el pueblo había rabia, pero también esperanza y confianza en que las cosas podían cambiar. No éramos la generación de nuestros padres, habíamos perdido el miedo, y eso nos hizo estar dispuestos a luchar. Incluso la Iglesia —su sector más progresista, vinculado a la Teología de la Liberación— se posicionó a favor de la lucha en muchos pueblos. Se hacían encierros en iglesias, acampadas en ayuntamientos, y todos los domingos había manifestaciones con asambleas.

El movimiento popular se estructuró de forma horizontal, desde abajo, sin depender de los partidos políticos. En cada pueblo nacieron comités antinucleares, y el lema era claro: "Nucleares no, gracias". Esa resistencia fue la verdadera muralla contra la central.

EHS:¿En qué acciones participaste tú, y qué recuerdos guardas con más fuerza?

Jexus: Nos organizábamos en cuadrilla, y nos reuníamos en la iglesia como parte de las Comunidades de Base. Participábamos en asambleas abiertas, y las decisiones se tomaban entre todas y todos. Era una nueva forma de hacer política: horizontal, participativa y transparente.

Uno de los momentos más potentes que recuerdo fue el 14 de julio de 1977: 200.000 personas nos manifestamos contra Lemoiz en Bilbao. Por primera vez, el movimiento popular mostró que se podía parar una central nuclear. La presencia de la Guardia Civil era abrumadora; la zona de la central estaba armada hasta los dientes, y pasar de ahí habría supuesto una masacre. Aun así, no dimos un paso atrás.

EHS: La actividad de ETA y la violencia estuvieron presentes. ¿Cómo viviste esa situación dentro del movimiento?

Jexus: No se puede negar: hubo muchos sabotajes armados. ETA colocó varias bombas en las instalaciones de la central, y en 1981 secuestró y asesinó a José María Ryan, ingeniero jefe de Lemoiz. ETA exigía la paralización de las obras para su liberación. El gobierno se negó.

En aquella época, ETA contaba con un apoyo popular importante, y los sabotajes eran entendidos como parte de la estrategia de lucha. El Estado español se negaba a convocar un referéndum, y nosotros estábamos en la calle por miles. Toda presión era poca.

Es cierto que el movimiento popular defendía la acción directa y no violenta. Pero no se puede entender la lucha de Lemoiz, ni en general la situación en Euskal Herria durante los 70 y 80, sin tener en cuenta la presencia de ETA. Eso es memoria histórica: no justificar, sino comprender el contexto.

EHS: ¿Qué opinión tienes hoy sobre el eco de aquella lucha? ¿Crees que las generaciones posteriores la conocen bien?

Jexus: Sinceramente, la victoria de Lemoiz ha sido silenciada. No aparece en los libros escolares, ni en documentales, ni en los medios. El pueblo logró frenar una central nuclear con lucha popular —y eso no interesa ni a Iberduero ni a las estructuras del sistema capitalista.

Las nuevas generaciones tienen una conciencia ecológica alta, como se ha demostrado en las masivas movilizaciones y huelgas estudiantiles contra el cambio climático, pero hay que dotar a esa lucha de un programa anticapitalista. Hoy en día, si un proyecto como Lemoiz se intentara de nuevo, no tengo duda de que la juventud y el pueblo volverían a hacerle frente. Lo vimos con el movimiento contra el vertedero de Zubieta.

EHS: ¿Qué puede aprender hoy el movimiento ecologista de la lucha contra la central nuclear de Lemoiz?

Jexus: Lemoiz nos enseñó que organizando y luchando se puede ganar. Hoy, el sistema capitalista es la mayor amenaza para nuestra salud y el medio ambiente. Lo que llaman "energía limpia" está en manos de intereses privados. Los medios son suyos, el relato también.

Por eso, necesitamos memoria histórica. Un pueblo que no recuerda su historia está condenado a repetirla. Lemoiz fue una victoria histórica, y demuestra que se puede hacer frente al proyecto del Estado y del capital. Y no solo resistiendo: también construyendo alternativas, poniendo la vida en el centro, reforzando el camino de la autogestión.

Luchamos contra Lemoiz, y ganamos. Esa es nuestra historia. Y ese debe ser también nuestro futuro.

✊ "Paramos Lemoiz. También pararemos lo que venga".

banner

banneringles

banneringles

banner

banner

banneringles

banneringles

bannersindicalistas

bannersindicalistas